باکتری‌های خوب زبان فارسی
| آرام قریب |
با درود و سپاس، در پاسخ، چند نکته‌ای را، از دید یک کاربر زبانِ فاقدِمعلوماتِ‌نظریِ‌زبان‌شناختی، عرض می‌کنم. اما اجازه می‌خواهم با طنزکی شروع کنم: مجری مسابقۀ معلومات عمومی به شرکت‌کنندۀ جاهل‌مآب گفت «دو کتاب از برتراند راسل نام ببرید». شرکت‌کننده با اعتماد‌به‌نفس یک «کم‌نیار» حرفه‌ای گفت «اولاً که “برتراند راسل” نیست و “برت لنکستر” است؛ نویسنده هم نبوده کارگردان بوده؛ مهم‌ترین کارش هم گمانم همان “پری کجایی” است».
بنده هم می‌خواهم مقدمتاً عرض کنم اولاً که زبان فارسی به راه خاصی نمی‌رود، سیال است، در همه‌جهت جریان دارد، بن‌بست هم برایش معنی ندارد و تمام سیصد و شصت درجۀ افق پیش رویش گشوده است… ولی خب! شکل بیرونی‌اش مقید و ملزم به برآوردن نیازهای پست و بلند بستر جامعۀ کاربرانش است.
زبان فارسی موجودی زنده است: زنده به‌سان یک زیست‌بوم، نه به‌سان گیاه گلخانه‌مان. موجود زنده‌ای است که ما کاربران زبان در آن محاطیم. اراده و انتخاب‌ها و باورهای ما، به‌ویژه مفهوم و مصداق‌های «سلامت» و «حراست» و «اصالت» و غیر آن، نزد دغدغه‌مندان زبان، همگی بال‌زدن پروانگانی است در گوشه‌کنار این زیست‌بوم؛ تا تبدیل نامحتمل به طوفانی سراسری که کالبد زبان را دگرگون بسازد، کماکان بال‌زدن پروانگان است.
تعداد باکتری‌های درون بدن فرد از آن عددهای بسیارصفردار است! بعضی باکتری‌ها برای پایداری حیات فرد ضروری‌اند، بعضی‌شان مفید و بعضی‌شان کلاً مضر‌ند. سوار بر این استعاره بگویم نقش باکتری‌های مفید و حیاتی زبان فارسی را، بیش از گویش‌وران تجویزگرا، آن دسته از کاربران زبان ایفا می‌کنند که با هدف ارائۀ بهترین پاسخ به نیازهای ارتباطی با انواع مخاطب، با دانش و شناختی که از زبان و از ذهنیات او دارند، در نوشتار و گفتارهایشان، متناسب‌ترین واژگان و ساخت‌ها را برمی‌گزینند، در صورت نیاز ابداع می‌کنند، به‌کار می‌برند، زنده نگاه می‌دارند و اشاعه می‌دهند.
«بهترین» یعنی کم‌هزینه‌ترین، روان‌ترین، سیال‌ترین، بی‌ابهام‌ترین (آنجا که دقت در کلام لازم است؛ و می‌دانیم که نزد ایرانی، همیشه این‌طور نیست!) و تقریبی‌ترین (هنگامی که صراحت در کلام مشکل‌ساز می‌شود؛ و می‌دانیم که نزد ایرانی، گهگاه چنین است!)… سازوکارهای دیگری تصفیۀ عناصر ناهمساز را بر عهده دارند. نویسنده، اما، باید در هرحال «بهترین» متن را برای هر مخاطب تولید کند؛ تصفیه، کار نویسنده نیست. پالایش زبان فرایندی تاریخی است و تابع ملزوماتی کلان‌تر.
پس هر قدر باکتری‌های خوب زبان فارسی بیشتر شوند و بیشتر تبادل تجربیات بکنند، قابلیت‌هایشان در تولید متن بهتر فزونی خواهد یافت و برای سلامت زبان فارسی کمک بزرگتری خواهند بود… و افق‌ها روشن‌تر می‌شوند.
تلگرام
